فصل چهارم-1

کتاب پندار خدا > فصل چهارم > چرا به احتمال قریب به یقین خدایی نیست > بوئینگ 747 غائی

فصل 4

چرا به احتمال قریب به یقین خدایی نیست

در تمام فرقه های دینی، کشیشان ... از پیشرفت علم هراسانند. همچون جادوگران در طلیعه ی سحر، بشارت دهندگان ریزش عمارت مکرشان را برنمی تابند.

تامس جفرسون

بوئینگ 747 غائی

برهان نامحتملی وجود خدا، برهان استواری است. به نظر بسیاری از بیخدایان، برهان نامحتملی نیز مانند برهان مألوف صُنع، که محبوب ترین برهان وجود خداست، قوی و مجاب کننده است. برهان نامحتملی حقیقتاً استوار و به نظر من، پاسخ ناپذیر است– البته درست خلاف مطلوب خداباوران. اگر این برهان به درستی بیان شود، تقریباً اثبات می کند خدا وجود ندارد. من این اثبات احتمالاتی عدم وجود خدا را گشایش بوئینگ 747 غائی[1] نامیده ام.

نام این برهان از تمثیل جالبی گرفته شده است که فِرِد هویل مطرح می کند: بوئینگ 747 ی را تصور کنید که در یک انبار اوراقی افتاده است. من مطمئن نیستم که آیا این تمثیل از خود هویل باشد، اما همکار نزدیک او، چاندرا ویکراماسینگ، این طور می گوید، و ظاهراً نقلی معتبر است [58]. هویل می گوید احتمال شکل گیری حیات بر روی کره ی زمین بیش از احتمال این نیست که تندبادی بر یک انبار اوراقی بوزد، و از بخت خوش، قراضه های داخل انبار را به یک بوئینگ 747 بدل کند. بعدها دیگران این تمثیل را در مورد تکامل بدن جانداران پیچیده به کار بردند. به نظر می رسد که تکامل هم یک رخداد تصادفی بسیار نامحتمل باشد. ایجاد یک اسب یا زنبور یا شترمرغ حقیقی، با قاطی کردن تصادفی اجزای تشکیل دهنده اش، همان قدر بعید است که ایجاد یک 747 از قراضه های اوراقی. خلاصه، این برهان محبوب خلقت گرایان است – و تنها مقبول کسانی می افتد که الفبای تکامل توسط انتخاب طبیعی را نداند. یعنی کسانی که فکر می کند انتخاب طبیعی، نظریه ای درباره ی تصادف است. حال آنکه معنای انتخاب طبیعی، درست برخلاف معنای متعارفی تصادف می باشد.

شیوه ی کلی سوءبرداشت خلقت گرایان از برهان نامحتملی، همواره یکسان است، و اگر هم به مقتضای سیاست روز، جامه ی بالماسکه ی "آفرینش هوشمندانه"§ بپوشد فرقی در این سوءبرداشت ایجاد نمی کند. خلقت گرایان همواره پدیده ای را – که غالباً یا یک جاندار است یا یک اندامه ی پیچیده، اما می تواند هر چیزی از یک مولکول گرفته تا خود کیهان باشد – در نظر می گیرند و نامحتملی آن را حمل بر آفرینش می کنند و می ستایند. گاهی هم از واژگان نظریه ی اطلاعات بهره می گیرند و با تکیه بر معنای تخصصی محتوای اطلاعات، به عنوان معیار نامحتملی یا "ارزش غافلگیری"، داروینیست ها را به چالش می طلبند. آنان می پرسند که داروینیسم چگونه می تواند تکوین تمام اطلاعات موجود در ماده ی زنده را تبیین می کنند. گاهی هم خلقت گرایان شعار نخ نمای اقتصاددانان را تکرار می کنند: نهار مجانی وجود ندارد – و داروینیست ها را متهم می کنند که از کاه، کوهی بیرون می کشند. در واقع، همان طور در این فصل نشان خواهم داد، انتخاب طبیعی داروینی، تنها راه حل شناخته شده ی این معماست که اطلاعات از کجا آمده اند. بدون انتخاب طبیعی این معما پاسخ ناپذیر است. در اصل، آن فرضیه ای که می کوشد از هیچ، چیزی بیرون بکشد، فرضیه ی وجود خداست. در این فرضیه، خدا هم خر را دارد و هم خرما را. اما توجه کنیم که هرچه احتمال وجود چیزی که می خواهید وجودش را توضیح دهید بعیدتر باشد، طراح آن نیز دست کم باید به همان استبعاد باشد. خدا بوئینگ 747 غائی است.

برهان نامحتملی می گوید امور پیچیده نمی توانند حاصل تصادف باشند. اما خیلی ها "ایجاد تصادفی" را مترادف با "ایجاد بدون یک خالق هدفمند" تعریف می کنند. پس جای شگفتی نیست که نامحتملی را گواهی بر آفرینش می گیرند. انتخاب طبیعی داروینی نشان می دهد که این نگرش از لحاظ احتمال زیست شناختی تا چه حد خطاست. و گرچه ممکن است داروینیسم مستقیماً مربوط به جهان بیجان – مثلاً کیهان شناسی – نباشد، اما آگاهی ما را ورای حیطه ی اصلی خود، یعنی زیست شناسی، می افزاید.

اگر فهم ژرفی از داروینیسم داشته باشیم، این فرض سهل انگارانه را دربست نمی پذیریم که تنها آلترناتیو آفرینش، تصادف است؛ و می آموزیم که در جستجوی مراحل تدریجیِ پیچیدگی فزاینده باشیم. پیش از داروین، فیلسوفانی مانند هیوم فهمیده بودند که نامحتملی حیات، ضرورتاً به معنای آفریده بودن آن نیست، اما آنان آلترناتیوی برای آفرینش نمی شناختند. پس از داروین، همگی ما باید عمیقاً در برابر هر ایده ی آفرینش شکاک باشیم. توهم آفرینش، دامی است که پیش تر در آن افتاده ایم. اما داروین آگاهی مان را چنان افزوده که می توانیم از در افتادن مجدد در آن حذر کنیم. ای کاش او در آگاه سازی همگی مان کامیاب می شد.